Musea als medicijn: “Cultuur is deel van wat ons mens maakt”

Kunst ontdekken op doktersvoorschrift kan al sinds 2022 in Brussel. Met museumvoorschriften zetten stad en zorgverleners in op mentaal welzijn, maar het project loopt af in juni en de toekomst is onzeker.

Wat begon als een samenwerking tussen de stad Brussel en het psychiatrisch dagziekenhuis van UVC Brugmann, is ondertussen uitgegroeid tot een breed zorgproject, ondersteund door 32 organisaties. Ook andere ziekenhuizen, geestelijke gezondheidscentra en psychosociale diensten kunnen nu een voorschrift uitschrijven. Steeds meer Brusselaars komen zo in aanmerking voor een cultuurkuur.

De roots van het project liggen in Canada. De vereniging van Franstalige Artsen lanceerde er in 2018 al een project om patiënten een gratis bezoek aan het ‘Musée des Beaux Arts de Montréal’ voor te schrijven. Twee Leuvense masterstudenten Kunstwetenschappen bogen zich vorig jaar over het fenomeen. Zij gaven zeven Leuvenaars die slecht in hun vel zaten een kunst- en cultuurkuur. Dankzij dat traject kregen de deelnemers een mentale en sociale boost.

"Als we een voorzichtige glimlach zien verschijnen, dan denken we altijd: mission accomplished." - Dr. Catherine Hanak

Dokter Catherine Hanak, kliniekhoofd bij het psychiatrisch dagziekenhuis van UVC Brugmann, begeleidt mee het project. “Het initiatief kwam van de stad Brussel, maar veel psychiaters waren direct heel enthousiast. Zo zijn we vertrokken.”

Patiënten konden in het eerste stadium terecht bij vijf musea van de stad, waaronder BELvue en het Riolenmuseum. “De cultuurkuur is altijd deel van een groter behandelingstraject. Mensen komen hier binnen met zware problemen zoals alcoholisme, dus een integrale behandeling is noodzakelijk.”

Het BELvue museum, dat een blik werpt op de geschiedenis van België, heeft een specifieke formule voor psychiatrische patiënten. “Voor groepen organiseren we rondleidingen met een rode draad, steeds afgestemd op hun problematiek”, weet Aurélie Cerf, verantwoordelijke voor de activiteiten bij BELvue. “Het is voor hen een kans om buiten te komen. Dat sociale aspect is superbelangrijk.”

Ze merkt ook dat mensen tijdens de rondleiding opfleuren. “Zulke bezoekers voelen zich fysiek vaak niet goed. Als we dan een voorzichtige glimlach zien verschijnen, dan denken we altijd: mission accomplished.”

Ik neem medicatie, maar ik zoek ook naar andere oplossingen. - Riccardo

Riccardo (22) is nog maar enkele uren in Brussel. Hij is Italiaan maar woont in Tours. Ook voor hem is mentaal welzijn heel belangrijk. “Ik heb een depressie en dat vreet heel hard aan mijn motivatie. Sommige dagen heb ik niet eens de energie om mijn tanden te poetsen. Ik neem medicatie, maar ik zoek ook naar andere oplossingen.”

In musea fleurt Riccardo helemaal op: “Ik heb geschiedenis gestudeerd en ben heel nieuwsgierig. Als ik kan bijleren, dan ben ik gelukkig en hier voel ik me productief. Maar soms raak ik ook overprikkeld door al die informatie.”

Een museum kan mensen zeker rust brengen, maar dan komen ze best na de schooluren of in het weekend. - Aneka, leerlingenbegeleidster

Musea geven Riccardo rust en energie.

Een verdieping hoger, bij de expo over steenkool, vinden we Nelly (81). Ze doet wekelijks een museum aan. “Ik heb een man die zwaar ziek is. Een keer per week neem ik een dag voor mezelf, dan ben ik er even tussenuit.” Soms neemt ze iemand mee, maar: “Een museum moet je op je eigen tempo kunnen doen. Het verruimt je wereld.”

In BELvue zelf hangt er een druk sfeertje. Er is net een klas zorg en welzijn van het Don Bosco Groot-Bijgaarden op bezoek. Terwijl de leerlingen door de gang zoemen, leren buitenlandse bezoekers in andere kamers over historische termen als pluralisme en de Schoolstrijd.

Aneka begeleidt de leerlingen van het Don Bosco. “Een museum kan mensen zeker rust brengen, maar dan komen ze best na de schooluren of in het weekend.” Met dit museum hebben de leerlingen wat minder voeling. “Dit sluit niet echt aan bij hun leefwereld, maar we gaan ook nog op bezoek bij World of Mind in Tour & Taxis. Dat is interactiever en past beter bij hun richting.”

Cultuur is heel belangrijk, het is deel van wat ons mens maakt. - Dr. Catherine Hanak

Van het heilzame effect van cultuur is dokter Hanak alleszins duidelijk overtuigd. “Cultuur is heel belangrijk, het is deel van wat ons mens maakt.” Tegelijk brengt het patiënten opnieuw met hun naasten in contact. “Ze mogen altijd iemand meenemen of in groep gaan, en dat sociaal contact helpt hen vooruit.”

Het stimuleert ook hun herintegratie. “Zo’n bezoek helpt hen drempels te overwinnen en opnieuw deel te nemen aan het maatschappelijk leven.” Het project zou volgende maand eindigen, maar de dokter pleit voor een verlenging.

Auteur: Arno Bervoets